‘Eshet Chayil’ – אשת חיל – Is de Zij Lacht-vrouw deugdelijk of dapper?

Ze heeft geen naam, maar wel heel veel kwaliteiten: de vrouw van Spreuken 31. Bij Zij Lacht kennen we haar goed, want we zijn vernoemd naar haar: de vrouw die lacht! In tweeëntwintig verzen wordt ze lof toegezongen door Salomo. En hoe? Wow, zij is meer waard dan robijnen! In het Hebreeuws noemen ze haar ‘Eshet Chayil’ (de ‘chayil’-vrouw), maar wat betekent dat nu eigenlijk? Wat voor vrouw is onze Eshet Chayil?

Het boek Spreuken, uit de wijsheidsliteratuur van de Bijbel, eindigt in het eenendertigste hoofdstuk met een loflied op een vrouw. Het gedicht over Eshet Chayil is een acrostichon (een beetje net zoals ons Wilhelmus). Dat betekent dat elk vers van dit gedicht begint met een Hebreeuwse letter op volgorde van het Hebreeuwse alfabet. De vrouw uit Spreuken 31 heeft dus letterlijk goede eigenschappen van a tot z! Salomo begint het gedicht met een vraag: wie zal een chayil vrouw vinden? (Spreuken 31:10, HSV)
Van die vraag is haar Hebreeuwse naam afgeleid. Maar wat betekent dat woordje chayil nu eigenlijk?

Een soldate?

Als je verschillende bijbelvertalingen erbij pakt, zul je zien dat het woordje op verschillende manieren vertaald wordt. De Herziene Statenvertaling noemt haar een ‘deugdelijke’ huisvrouw, maar de Bijbel in Gewone Taal noemt haar bijvoorbeeld ‘sterk’. Dat zijn toch twee heel verschillende betekenissen?

Wie modern Hebreeuws kent, denkt bij ‘chayil’ misschien wel als eerste aan de Israëlische luchtmacht (chayil ha’awier) of de marine (chayil ha’jam). Het woordje wordt vaak gebruikt in de context van het leger, en betekent iets van ‘macht’ of ‘kracht’. Als een bijvoeglijk naamwoord betekent ‘chayil’ sterk of dapper. Een ‘Ish Chayil’ (een chayil man) is in het Hebreeuws dan ook het woord voor ‘soldaat’.
Is Eshet Chayil dan misschien een soldate? Zo gek is dat idee niet, want kijk: “Zij omgordt haar heupen met kracht, zij maakt haar armen sterk.” (vers 17) Dat is wat een soldate doet! Als we kijken naar het gebruik van het woordje chayil in de Hebreeuwse Bijbel, dan wordt het woord inderdaad ook vaak gebruikt om mannen te omschrijven die geschikt zijn om te dienen in het leger. In zulke gevallen is chayil te vertalen als ‘strijdbaar’.

Dit zien we bijvoorbeeld terug in Deuteronomium 3:18: “Alle dappere/strijdbare mannen moeten gewapend verder trekken”, en in Jozua 1:14: “Maar u moet in slagorde oversteken, voor uw broeders uit, alle strijdbare helden.”
In deze verzen wordt hetzelfde woordje gebruikt. Maar waarom vertalen andere vertalingen het woordje dan met ‘deugdelijk’? Dat is toch heel wat anders dan een sterke, dappere vrouw?

Een deugdelijke huisvrouw?

Toch is er voor de vertaling naar ‘deugdelijk’ ook wat te zeggen. Als we bijvoorbeeld kijken naar 1 Koningen 1:52 zien we dat de omschrijving chayil tegenover het woordje ‘ra’ah’ wordt gezet. Ra’ah betekent slecht en dat is het tegenovergestelde van goed. Hier zou je dus meer een vertaling als ‘deugdelijk’ verwachten (dat lijkt meer op goed). Er zijn ook andere teksten waarin chayil op deze manier gebruikt lijkt te worden. Dit zien we bijvoorbeeld in Exodus 18, waarin Jethro zijn schoonzoon aanraadt chayil mannen aan te stellen als hulp.

De mannen moeten naast chayil ook godvrezend en betrouwbaar zijn (Exodus 18: 21). De vertaling van chayil naar ‘strijdbaar’ is hier minder toepasselijk, de vertaling naar ‘deugdzaam’ past beter, maar misschien is de beste vertaling wel: ‘bekwaam’. Ook in het boek Ruth lijkt dit een betere vertaling, wanneer Boaz omschreven wordt als een chayil man, ook vertaald als ‘een vermogend man’ of ‘een man met groot vermogen.’ (Ruth 2: 1)
Zou deze vertaling ook het beste passen bij de Spreuken 31-vrouw? Ze blijkt namelijk wel heel bekwaam in het gedicht!

Weet je wat bijzonder is? Niet alleen Boaz wordt in de bijbel chayil genoemd, maar Boaz noemt Ruth later ook een Eshet Chayil wanneer hij zegt: “ieder in de poort van mijn volk weet dat u een Eshet Chayil (hier weer vaak vertaald als: deugdelijke vrouw) bent.” (Ruth 3: 11)
Boaz noemt Ruth dus een ‘Spreuken 31-vrouw’. Wat een compliment!

Én, én, én

Maar wat is nu de goede vertaling? Het mooie van het Hebreeuws is dat al deze betekenissen in één woordje zitten. Met vertalen moet er worden gekozen tussen één van die aspecten van het woord, maar het lijkt erop dat onze Eshet Chayil alles zou kunnen zijn: dapper, deugdzaam én bekwaam! Dat verklaart waarom haar waarde meer is dan die van robijnen!

Laten we nog eens kijken naar de directe context van Eshet Chayil. Waar komt zij eigenlijk vandaan? Het staat in de context van het boek Spreuken en de boodschap van Salomo was dat ware wijsheid ‘de vreze des Heeren’ is. Zo is ook onze acrostichon over Eshet Chayil samengevat in de laatste zin: “Een vrouw die de Heere vreest, zal geprezen worden.” (vers 30)
Zij overtreft alle dochters, juist omdat ze de Heere dient. Eshet Chayil is dus dapper, deugdzaam én bekwaam. Het maakt niet uit wat zij het meeste is, strijdbaar, bekwaam of deugdelijk, want een vrouw is pas echt te prijzen als zij de Heere vreest!
Ik hoop dat je dat zult meenemen van het loflied in Spreuken 31, dat al die goede eigenschappen van Eshet Chayil wijzen naar één eigenschap: dat zij de Heere vreest. Iedere vrouw die de Heere vreest, is meer waard dan robijnen!

Challenge!

Een vrouw die de Heere vreest, zal geprezen worden.

• Welke schat heb jij vandaag ontdekt?
• Bedenk hierbij een challenge die je vandaag zelf of samen met iemand uitvoert. Check #spreukenchallenge op Instagram voor inspiratie van anderen en deel ook jouw challenge!